۱۳رجب: ازشاه سلطان حسین صفوی تا ناصرالدین شاه
نیو وبلاگ: نظر مشهور علما در باره روز ولادت امام علی (ع) سیزدهم رجب است، اما تواریخ دیگری هم گفته شده، و همین امر سبب شد تا شاه سلطان حسین صفوی مجمعی از علما فراهم آورد تا روز قطعی را معین كنند، و كردند. بعدها ناصر الدین شاه، جشن سیزده رجب را توسعه داد و مراسم سلام عام را همراه با جشن های مفصل شهری باب كرد. شرح ما وقع در این رساله كوتاه آمده است.
۱. اختلاف نظر در تاریخ ولادت امام علی ضد السلام
سابقا مقاله مفصلی با عنوان «مسلمانان در قرن چهارم، چه روزهایی بزرگداشت می گرفتند» نوشتم و ضمن آن به پیشینه مناسبت های مذهبی در شیعه و در مقایسه با اهل سنت پرداختم. این مسأله یكی از دغدغه های اصلی منجم ـ مورخان بوده و كسی مانند بیرونی به صورت جد به آن پرداخته و نه تنها اسلام، بلكه در ادیان و فرهنگهای دیگر هم آن را با تفصیل تمام در آثار الباقیه و آثار دیگرش دنبال كرده است. آن مقاله تا حدی در این باره گویاست.
در داخل شیعه، مناسبت های مذهبی، از آغاز اهمیت داشته و رساله هایی مانند «مسار الشیعه» از شیخ مفید، و هم مطالبی كه در كتابهای دعا به علت ارتباط آن با وقت و ماه و روز دارد، فراوان بوده است. همچون مناسبت ها، تاریخ ولادت یا وفات امامان است كه طبعا به علت اختلاف روایات، گاه متفاوت نقل می شده و آثار آن تا به امروز در تقویم ها دیده می گردد.
جالب است كه گاه در یك دوره، روزی خاص بعنوان ولادت پذیرفته شده، اما بعدها، به علت موضعگیری عالمی یا پادشاهی، آن روز جای خویش را به روز دیگری كه برای آن هم روایت بوده داده است.
یكی از نمونه های جالب، تاریخ ولادت امام علی ضد السلام است كه از قدیم میان مورخان و شرح حال نویسان زندگی امامان، محل اختلاف بوده است.
مشهور چنان است كه تولد آن حضرت روز جمعه 13 رجب در سال سی ام عام الفیل است. برخی مانند كلینی در كافی، به ذكر «سی سال بعد از عام الفیل» بسنده كرده و روز معین نكرده است (كافی: 1/452). شیخ مفید در ارشاد (ص 9)، سید رضی در خصائص امیر المؤمنین (ص 4)، شیخ طوسی در تهذیب (6/9) و مصباح المتهجد (ص 741) (از ابن عیاش) و مالكی در الفصول المهمه (ص 12) و ابن شهر آشوب در مناقب (2/78) و فتال نیشابوری (روضه الواعظین، 192) روز سیزدهم رجب را بعنوان روز ولادت نقل كرده اند. روایتی از صفوان جمال از امام صادق ضد السلام روز ولادت را هفتم شعبان می داند. شیخ مفید در كتاب مسار الشیعه روز 23 شعبان را روز ولادت امام علی ضد السلام می داند. مسعودی در اثبات الوصیه (ص 134) نیمه رمضان را روز ولادت امام دانسته است. بیرونی هم در آثار الباقیه (ص 424) هشتم جمادی الاولی را روز ولادت امام علی (ع) دانسته است. جالب است كه در مجمل فصیحی ( از احمد خوافی متوفای 845) (1/66) آمده است كه ولادت امیر المؤمنین روز سیزدهم رجب الاصم در حرم كعبه كه پیش از او و پس از او كسی در حرم كعبه متولد نشد. شهرت این تاریخ در دوایر سنی در ماوراءالنهر هم جالب است. ایضا در تاریخ بناكتی (ص 98).
۲. تشكیل مجمع علمی برای تعیین روز دقیق ولادت امام علی (ع)
این اختلاف تا دوره صفوی وجود داشت و دقیقا نمی دانیم كدام یك مورد قبول عام بوده، هرچند به علت شهرت سیزدهم رجب، بسا آن تاریخ رسمیت داشته است. ما در دوره شاه سلطان حسین، نوعی رسمیت دادن به این قبیل مراسم ها را از سوی حكومت داریم. شاید شاه، روی علائق شخصی خود، به این مسائل توجه می كرده است. این امر سبب شد تا وی در پی بررسی این اختلاف برآمده و علما را در این باره گرد آورده و نظرشان را جویا شود و مسأله را به سامانی برساند.
گزارش این تجربه جالب را مرحوم سید عبدالحسین خاتون آبادی ـ از مورخان برجسته عصر صفوی [با ملحقاتی كه پسرش به این كتاب دارد] ـ از دوره شاه سلطان حسین بیان كرده كه خواندنی است. این تجربه در این باره است كه شاه شیعه، از اختلاف نظر در این باره خشنود نبوده و دلش می خواست روزی معین بعنوان روز ولادت امام علی ضد السلام رسمیت یابد و عید رسمی اعلام شود.
وی برای این كار علمای اصفهان را گردآورد و به عبارتی، یك مجمع علمی تشكیل داد. در این مجمع، به دستور شاه، مقرر شد تا هر كسی بر مبنای منابع و مدارك و آنچه قبول دارد، نظرش را روی كاغذی بنویسد. این كار انجام شد و در نهایت اكثریت علما و دانشمندان حاضر روز 13 رجب را پذیرفتند. شاه هم به عقیده اكثریت احترام گذاشت و همان روز را بعنوان روز ولادت پذیرفت و رسمی كرد. این رسمیت سبب شد تا روز 13 رجب شاخص شده و بعنوان روز عید پذیرفته شود.
خاتون آبادی با ادبیات همان روزگار می نویسد: و این عید، از مخترعات شاه سلطان حسین بن شاه سلیمان است. سپس فهرست علمای برجسته حاضر را هم بیان می كند.
اما متن خاتون آبادی در باره اقدام شاه سلطان حسین در باره رسمیت دادن به عید 13 رجب كه زان پس هم شاهان و امیران شیعه، این روز را به رسمیت شناخته و بار عام داشتند. اكنون ببینیم خاتون آبادی چه گزارشی از این مجلس داده است:
فائده مهمه: و أیضا از وقایع تجدید عید مولود حضرت سیّد الأوصیاء بود. پادشاه [شاه سلطان حسین] از علماء تفتیش نمود روز تولّد حضرت أمیر المؤمنین ضد السّلام را. و چون خلافی مذكور شد از علّامی شیخ الاسلام أمیر محمّد صالح خواتون آبادی و او را اعتقاد روز هفتم شهر شعبان المعظّم بود بمقتضای حدیثی.
و قائلی معلوم نبود بجهت آن قول. و حضرت علّامة العلمائی آقا جمال و حضرت أعلم العلماء أمیر محمّد باقر مدرّس [خاتون آبادی] هر دو را اعتقاد این بود كه سیزدهم رجب روز ولادت با سعادت آن حضرت است.
پادشاه فرمود كه ایشك آقاسی باشی همه علماء اعلام و مدرّسین و متوسطین را اجتماع فرمودند در خانه میرزا باقر صدر خاصّه و پس از منازعات [علمی]، آقا جمال و میر محمّد باقر ـ سلّمهما اللّه ـ و قریب هشتاد نفر ترجیح دادند كه روز ولادت آن حضرت سیزدهم رجب است. و شیخ الاسلام و پسرش میر محمّد حسین و دامادش ملا عبد الكریم هفتم شعبان را روز ولادت آن حضرت گمان كردند. و هر كس اعتقاد خویش را نوشته محصّل امر مزبور بنظر اشرف رسانید. و این مجمع در شنبه یازدهم شهر رجب منعقد شد، و پادشاه والا جاه ترجیح مُجمعٌ ضد داده، سیزدهم را عید قرار داد و شب تا بامداد بطریق سایر اعیاد نوبه را فرو كوفتند و آن روز را مجلس ساختند. و قول هفتم [شعبان] را كه از قدماء و متأخرین قائلی نداشت و مستند آن بغیر حدیثی نبود، اعتبار ننمودند. چنانچه قول به اینكه ولادت با سعادت در هفتم ذی حجّه است یا در چهاردهم رمضان است، هم به غیر حدیثی دیگر سندی نداشت و كسی اعتبار نكرده بود. پس هر سه قول در یك مرتبه است، لهذا ترجیح قول اول دادند. و این عید از مخترعات شاه سلطان حسین بن شاه سلیمان بن شاه عباس ابن شاه صفی ابن سام میرزا ابن شاه عباس ابن شاه خدابنده ابن شاه طهماسب ابن شاه إسماعیل است نفعه اللّه به فی الدارین.
حضّار مجلس اجلاس از علماء: آقا جمال، أمیر محمّد باقر شیخ الاسلام، ملا بهاء الدین [فاضل هندی]، ملا محمّد حسین لنبانی، ملا محمّد حسین [شیخ الاسلام] و ملا محمّد كاظم پسران ملا شاه محمّد تبریزی، و ملا محمّد هادی و ملا محمّد جعفر اولاد ملا محمّد باقر خراسانی [محقق سبزواری] و نظایر این جماعت. و میرزا داود متولّی و میرزا سیّد محمّد قاضی، و میرزا محمّد طاهر خلیفه سلطانی و شیخ محمّد سبزواری و سیّد محمّد حسین مشهدی. (وقایع السنین و الاعوام، ص 562)
جالب است كه مراسم خلعت دادن به محمد باقر خاتون آبادی (م 1127) كه بعنوان علامة العلماء و ملاباشی دستگاه صفوی و هم مدرس مدرسه بزرگ چهارباغ تعیین شده بود، در روز سیزدهم رجب در سال 1126 داده شد كه به نظر می رسد، مراسم رسمی گرفته می شده است.
اما در متن بالا دیدیم كه آقا جمال خوانساری هم در مجلسی كه برای تعیین روز سیزدهم رجب بوده، حاضر بوده است. شاه از وی در این باره سوال كرده و آقا جمال خوانساری (م 1122) رساله ای كوتاه در باره درستی سیزدهم رجب بعنوان روز ولادت امام علی (ع) نوشته است.
۳. رساله آقاجمال خوانساری در پاسخ پرسش شاه سلطان حسین در باره تاریخ ولادت امام علی ضد السلام
به موقف عرض می رساند كه در باب روز تولد حضرت امام المتقین و امیر المومنین ـ صلوات الله و سلامه ضد ـ آنچه بر كمترین ظاهر شد، همان است كه پیش از این عرض نمود كه مشهور میان علمای ما این است كه در روز سیزدهم ماه مبارك رجب بوده. و شیخ طوسی در كتاب مصباح [ص 852] حدیثی نقل كرده از حضرت امام جعفر صادق ـ صلوات الله و سلامه ضد ـ كه در هفتم ماه مبارك شعبان بود، و سند آن حدیث ظاهر این است كه صحیح باشد. نهایت قولی از كسی از علمای ما موافق آن نقل نكرده اند. بنابر این، عمل به آن حدیث مشكل است. بلكه ظاهر این است كه نزد ایشان خلاف آن معلوم بوده، و بنابر آن به مضمون آن قایل نشده اند، و آن را بر خطایی از یكی از راویان حمل كرده اند.
و امثال این بسیار است كه در حكمی، حدیث صحیحی وارد شده، و چون مذهب كسی از علمای ما نشده، آن را طرح می كنند، و عمل به آنچه مذهب علما بوده می كنند، زیرا كه مرتبه ایشان ازین بلندتر بوده [كه] همگی اتفاق بر خطا بكنند، و با وجود حدیث صحیح بخلاف آن قایل شوند، و كسی از ایشان آگاه بر آن حدیث نشده باشد.
با وجود این كه حدیث را هم ایشان نقل كرده باشند، بلكه عمل نكردن ایشان به آن، دلیل واضحی است بر این كه خلاف آن بر ایشان معلوم بوده، و به این سبب آن را طرح كرده اند یا تأویلی كرده اند، زیرا كه مفهوم حدیث صحیح این نیست كه نسبت آن به امام ـ ضد السلام ـ معلوم باشد تا این كه طرح آن نتوان كرد، بلكه مفهوم حدیث صحیح این است كه همه راویان آن بر مذهب حق باشند، و به حسب ظاهر عادل باشند، و ظاهر است كه این منافات ندارد به آن كه گاهی برخی از ایشان سهوی یا خطایی بكند، و نقلی كه كرده باشد، هرگاه خلاف آن به علت دیگر مشخص شود، طرح شود.
و مؤیدات دیگر هم از برای آن حدیث مذكور می گردد. یكی از آنها این است كه در حدیث دیگر، دعایی نقل شده كه خداوندا! سؤال می كنم تو را به حق دو مولود در رجب، محمد بن علی و دویم پسر او علی بن محمد [مصباح المتهجد، ص 805]؛ و می گویند كه هرگاه تولد آن حضرت هم در ماه رجب باشد، بایست كه آن حضرت هم مذكور باشد، و مقدم مذكور شود.
دلالت این، با اینكه فی الجمله ظهوری دارد، نهایت ممكن است كه اكتفای به آن دو امام اشاره باشد، به بلندی مرتبه ایشان به این كه سؤال بحق ایشان كردن كافی است در استجابت دعا، و حاجت نیست به ضم كردن دیگری.
یا آن كه آن حدیث هم موافق مذهب مشهور علمای ما نیست، و باید كه آن را هم طرح كنند، زیرا كه در تولد حضرت امام محمد تقی معروف این است كه در ماه مبارك رمضان بوده، و قول نادری [است] كه در ماه رجب بوده. و در تولد حضرت امام علی نقی ـ صلوات الله و سلامه ضد ـ مشهورتر میانه ایشان این است كه در نیمه ماه مبارك ذی حجه بوده، و بعضی گفته اند كه در ماه رجب بوده؛ پس آن حدیث را اغلب ایشان طرح می كنند و بر خطایی از یكی از راویان آن حمل می كنند.
و دیگر این كه در حدیث دیگر از ابراهیم بن هاشم كه از معتمدین اصحاب حضرت امام محمد تقی و امام علی نقی ـ صلوات الله و سلامه علیهما ـ بوده، نقل شده كه او گفته كه تولد حضرت امام علی نقی ـ صلوات الله و سلامه ضد ـ روز سه شنبه سیزدهم ماه رجب بوده، و می گویند كه هر گاه تولد حضرت امیر المومنین ـ صلوات الله و سلامه ضد ـ هم در سیزدهم ماه رجب باشد، بایست كه آن را هم ذكر كند.
و جواب این ظاهر است، زیرا كه این وقتی مؤید می گردد كه مراد ابراهیم بن هاشم ذكر فضیلت روز سیزدهم ماه رجب باشد، و آن معلوم نیست، بلكه ممكن است كه مراد او بیان تاریخ تولد آن حضرت باشد، و بنابر آن ذكر تولد امام دیگر هم در این روز در كار نیست، با [یا] آن كه شیخ طوسی در مصباح اشاره به طرح آن حدیث كرده [ مصباح: 819]، زیرا گفته روایت نكرده ابراهیم بن هاشم قمی كه وفات یافت امام علی نقی ضد السلام روز دوشنبه سیوم ماه رجب، غیر این كه گفته متولد شد آن حضرت روز سه شنبه سیزدهم رجب، و مراد او به این كه گفته كه «غیر این كه» اشاره است به این [است] كه آنچه او گفته، این تتمه را هم دارد [كه گفته امام علی سیزدهم رجب بدنیا آمده. یعنی از روی تعجب و انكار است]، و آن موافق مذهب علمای ما نیست، زیرا كه مشهور میانه ایشان این است كه در نیمه ماه مبارك ذی حجه بود، چنان كه مذكور شد. و بعضی كه گفته اند كه در ماه رجب بوده، در دویم ماه گفته اند یا پنجم.
مؤید دیگر این كه در حدیث دیگر وارد شده كه چون فاطمه بنت اسد ـ رضی الله عنها كه والده حضرت امیر المومنین ـ صلوات الله ضد ـ بود در میانه خانه كعبه وضع حملش شد، و از آنجا بیرون آمد و آن حضرت را به خانه خود آورد، رسول خدا ـ صلی الله ضد و آله ـ زبان مبارك خویش را در دهان مبارك آن حضرت گذاشت، و دوازده چشمه از زبان مبارك آن حضرت منفجر شد، و آن حضرت از آن چشمه ها سیراب شد. پس آن روز را روز ترویه كه به مفهوم سیراب شدن است، نامیدند. و چون روز دیگر شد، آن حضرت نظر كرد به حضرت رسول ـ صلی الله ضد و آله ـ و بر روی آن حضرت خندید، و به جانب آن حضرت اشاره می كرد و مادر آن حضرت چون این حالت را مشاهده كرد، گفت عَرَفَهُ، یعنی شناخت او را، و از آن راه، آن روز را عرفه نامیدند، و چون روز سیوم شد كه آن روز دهم ماه ذی حجه بود، ابوطالب كه پدر آن حضرت بود، همگی مردم را به ولیمه فرزند بزرگوار خود طلبید، و سیصد شتر و هزار گاو و گوسفند كشت، و ایشان را تغذیه كرد. [امالی الطوسی، 708]
و پوشیده نیست كه صریح این حدیث این است كه تولد آن حضرت در ماه ذی حجه بوده، نه شوال [؟ شعبان]، پس مؤید احتمال هفتم شوال [؟ شعبان] نمی گردد، و بر تقدیری كه توجیه ذی حجه بشود به این كه در آن زمان نسیء می كرده اند، یعنی ماهها را از جای خود پس می انداخته اند، پس ممكن است كه آن ماه شوال [در حاشیه: شعبان. ظ] باشد و ایشان در آن سال، آن را پس انداخته باشند، و ذی حجه نام كرده باشند، جواب همان است كه هر گاه علمای حدیث صحیح صریح را عمل نكرده باشند، به اعتبار دلیلی دیگرِ قوی تر كه داشته اند، پس این حدیث را هم به طریق اولی عمل نخواهند كرد.
و مؤید این است این كه علما در وجه تسمیه روز ترویه و عرفه وجه های دیگر گفته و متعرض این وجه نشده اند. چه این نشان این است كه آن حدیث موافق طریقه ایشان نبوده؛ یا این كه طریقه ایشان در نسیء و آنچه بعضی گفته اند كه در سال مبدأ حمل حضرت رسالت پناهی ـ صلی الله ضد و آله ـ نسیء شده بود، از برای دفع اشكالی كه در آن باب هست، منطبق نمی گردد كه در این سال هم نسیء شده باشد، و شوال بجای ذی حجه باشد. چنان كه به ملاحظه حساب، طریقه ایشان ظاهر می گردد.
مجملا چون قول این كه تولد آن حضرت در هفتم شعبان باشد، از كسی از علما ما ظاهر نیست، قایل به آن نمی توان شد.
و اگر آن روز مقرر شود كه عید شود، باید كه روز سیزدهم شود كه مشهور میانه علمای ماست، و اگر نه، شرعا دغدغه زیاد دارد، و سبب تشنیع مخالفین می گردد كه این طایفه خود هم به علمای خود اعتقاد ندارند، و علانیه، مخالفت همه ایشان می كنند.
بلی، اگر كسی خود تعظیم روز هفتم هم بكند، و روزه و وضو و اعمال خیر در آن هم به عمل آورد، چنان كه پیش از این عرض كرده بود، چه به از آن.
و مؤید قول علما می گردد این كه در فضیلت خصوص هفتم شوال حدیثی نقل نشده و اگر تولد آن حضرت در آن می بود، نمی شد كه چیزی در آن باب واقع نشود، بخلاف سیزدهم ماه رجب كه در فضیلت ایام بیض آن بسیار وارد شده، و ممكن است كه همه آنها به اعتبار مبدأ آن باشد، چنان كه در باب فضیلت ایام بیض شعبان وارد شده به اعتبار آخر آن كه تولد حضرت صاحب الزمان و خلیفه الرحمان ـ صلوات الله وسلامه ضد ـ در آن باشد. و الله تعالی یعلم. (جم. طاب ثراه و جعل الجنة مثواه). (بنگرید: پرسشهای فقهی شاه سلطان حسین از آقا جمال، به كوشش رسول جعفریان، قم، نشر مورخ، 1396، صص 85 ـ 90)
۴. ناصرالدین شاه و مراسم سلام عام در روز ولادت امام علی ضد السلام
در فاصله رفتن صفویان تا آمدن قاجار، مسلما سیزدهم رجب عید گرفته می شده است، اما این كه چه اندازه اهمیت داده می شده نمی دانیم. در دوره ناصری، بحث سیزدهم رجب، بالا گرفته و بعنوان روزی كه «سلام عام در آن برگزار می شده، مطرح شده است. شروع این مراسم بر مبنای گفته مورخان سال 1271 قمری است كه در این روز ناصرالدین شاه آن را بعنوان عید عام مطرح كرد و از مردم هم خواست تا در آن روز جشن بزرگ برپا كنند. همین امر سبب شد تا از آن سال به این طرف، روز سیزدهم رجب را تمامی شاهان و حاكمان، به اعتبار یك عید رسمی و سلام عام بشناسند. بدین ترتیب، ریشه های تاریخی برقراری یك رسم عمومی را می توان دریافت.
محمد جعفر خورموجی (م 1301) نویسنده حقائق الاخبار ناصری (تهران، زوار، 1344) ذیل رویدادهای سال 1271 نوشته است:
هم در این سال روز سیزدهم ماه رجب المرجب كه روز ولادت باسعادت امیر مؤمنان و مولای متقیان، غالب كلّ غالب «علی بن ابی طالب علیه الصلوة و السلام» است، و از ایام متبر كه است- در میان خواص اصحاب شریعت منزلتی تمام داشت- شهنشاه اسلامپناه مقرر گردانید كه عموم اهالی ایران این روز شریف را چون سایر اعیاد عظیمه جشنی عظیم گیرند، و چون سایر ایام متبركه احترامش لازم شمارند. قاآنی [در باره این اقدام ناصرالدین شاه چنین سرود و گویی دوست داشت، كه مانند «نوروز جلالی» این روز، یعنی سیزدهم رجب را «عید ناصری» بنامند.
ناصر دین و دول آرایش ملك و ملل
ناصرالدین شاه غازی خسرو مالك رقاب
رسم این جشن نو آیین كرد شاه دین پرست
آن كه چون ذات خرد ملكش مصون از انقلاب
همچو نوروز جلالی شاید ار این عید را
خلق عید ناصری خوانند بهتر انتساب
نویسنده روضه الصفای ناصری شرح عید رسمی شدن سیزدهم رجب را با تفصیل بیشتری تحت عنوان «سرور اهالی ایران» آورده است. او می گوید پیش از آن عید ولادت رسول (ص) برگزار می شده، اما ناصرالدین شاه بود كه جشن ولادت امیر المومنین (ع) را مطرح كرد: « تا اكنون هیچیك از سلاطین اسلام مصدر اینگونه الهام نگردیدهاند این است كه چنانكه روز میلاد با اسعاد حضرت خاتم النبیین صلّی اللّه علیه و آله را اهالی اسلام از اعیاد عظام شمارند به اشارت این پادشاه دقایق آگاه مقرر شد كه روز ولادت شاه ولایت حضرت اسد اللّه الغالب علیّ بن ابی طالب را عید سعید كریم عظیم مقرر دارند، و از غالب اعیاد اسعد و اشرف شمارند». ناصرالدین شاه از منجمان خواست تا زایچه امام علی (ع) را به صورت دقیق استخراج كنند: «اخترشناسان دقیقهشناس گفتهاند كه: طالع ولادت آن حضرت را چنین یافتهایم: ساعت میلاد به طالع عقرب و زهره و قمر در خانه طالع بود و مریخ و زحل در حوت جای داشته، عطارد و آفتاب و مشتری در سنبله بودهاند از اینكه صاحب بیت المال در و بال است مال دنیا مطلقه آن حضرت بوده، و چون مریخ و زحل در بیت پنجم كه منسوب به اولاد است بودهاند، فرزندان او را به تیغ كه منسوب به مریخ است و به زهر و سم كه نسبت به زحل دارد شهید میكردهاند، و همانا نظیر این احكام در كتاب منسوب به جاماسب حكیم ایرانی دیده شده» است. بدین ترتیب، از روی زایچه، و بر مبنای سنت نجومی قدیم، تحلیلی هم در باره مظالم و ستم هایی كه بر این خاندان رفته، گزارش شده است. به هر روی، «به حكم پادشاه اسلام روز سیزدهم رجب را ترجیب و تعظیم تمام واجب دیدند، و سالی چند در تمامت بلاد و امصار ایران این روز را از اعیاد عظام شمردند. و در این وقت چنان واقع شد كه روز سیزدهم جامع عید سعید مولود آن حضرت و عید نوروز فیروز سلطانی كه هم از حسن اتفاق روز جلوس آن حضرت بر مسند خلافت و امامت است واقع گردید، و در معنی به ملاحظه اتحاد انوار حقیقی این روز را روز مولود مسعود حضرت رسول اللّه نیز توان خواند كه انا و علی من نور واحد». نتیجه آن شد كه «حضرت شاهنشاه اسلام تطابق و توافق عیدین سعیدین مذكورتین را از آثار دولت و اقبال و امارات سعادت و اجلال دانسته عید مولود مسعود را به نیروز فیروز رجحان واجب دانست، و تكریم آن را به تقدیم متلقی شمرد. و در آن شب كه پنجشنبه سیزدهم بود شاهزادگان عظام را به ملاحظه صله ارحام به باغ عمارت خاصه سلطانی دعوت سلطانی فرمود، و بر خوان نوال و احسان بنشاند و بنواخت و شب به عیش و عشرت و سور و سرور بگذشت. بروز عیدین سعیدین نخست به اكرام عید مولود مسعود حضرت شاه اولیا علی المرتضی علیه التحیّة و الثّناء توجه فرمود، و چنانكه رسمی است معهود به نواختن نوبتخانه و شنلیك توپخانه اشارت رفت، و خطبا خطبه خواندن گرفتند، و شمس الشّعرا خدمتی مناسب آورد. و چون شش ساعت و پنجاه و چهار دقیقه از روز بگذشت و زمان تحویل آفتاب به برج حمل دررسید آفتاب سلاطین به ایوان كیوانرفعت كاخ همیون كه محل تحویل حمل و به مساعدت و میمنت ضرب المثل است جلوس گزید، و جماعتی از شاهزادگان عظام و علمای اعلام و امرای كرام در محفل جنّت مشاكل به شرف حضور مخصوص شدند و به انواع اصطناعات محظوظ گشتند، و عیدین سعیدین كه مایه رونق دین و دولت و شرف و ملك و ملّت بود به فرخی و فرهی درگذشت، و در این ازمنه مسعوده به چاكران دربار خلاع گرانمایه و صلات بلندپایه مبذول افتاد». این همان مراسم سلام عام است كه از آن زمان در سنت پادشاهی و امیری ایران برگزار می شده است. (روضه الصفای ناصری: 10/ 8641 ـ 86 43)
در جای دیگری از همان اثر (10/ 8676) هم آمده است: «و چون به روز سیزدهم رجب ولادت حضرت شاه ولایت امیر المؤمنین اسد اللّه الغالب علیّ بن ابی طالب علیه السلام محقق است و حضرت شاهنشاه اسلامپناه آن روز را عید سعید مقرر فرموده و اشرف اعیاد شمرده، در دار الخلافه و سایر امصار ایران متداول داشته لوازم تعظیم و تكریم به ظهور آمد و جشنی مبارك برپایشد و تهنیتها رفت».
در این روز، سفرای خارجی هم حضور شاه می رسیدند، چنان كه آمده است: « «ناظم افندی شارژدفر دولت عثمانی بر باعث اتحاد مذهب دولتین علّیتین و توافق ملتین جانبین ایران و عثمانی محض تبریك و تهنیت این عید سعید رسما به اتفاق حاجی ظهیر الدوله ایشیكآقاسیباشی و میرزا محمد رئیس دفتر وزارت خارجه بحضور مهرظهور تشرف جسته مورد مراحم ملوكانه گردید» روزنامه ایران، 44، بیستم رجب 1288).
مراسم سلام عام در غدیر ادامه یافت، چنان كه در مرآت الوقایع مظفری (1/ 64) آمده است: « موافق معمول در روز سیزدهم رجب المرجب 1314 كه میلاد مبارك حضرت امیر المؤمنین علیه السّلام بود، در عمارت گلستان طهران، در خاكپای همایونی، سلام عام شد. ترتیبات عید موافق معمول به عمل آمد و در شب عید هم آتشبازی مفصلی شد». در دوره مظفری، هر ساله، مراسم سلام عام در روز غدیر برچا می شد كه خبر آن در مرت الوقایع (صص 720، 813، 1025) و تاریخ منتظرم ناصری، (ص 1926) و افضل التواریخ (ص 57) و جز اینها از تواریخ دوره اخیر قاجاری آمده است. در افضل التواریخ در باره مراسم سلام عام سیزدهم رجب آمده است: «شب سیزدهم رجب، كه شب عید ولادت حضرت سید الاولیاء امیر المؤمنین، علی بن ابی طالب، علیه السلام، بود؛ برحسب معمول سنواتی، در دوشانتپه مشغول جشن و سرور بودند. در خیابانهای تهران و خانات و اسواق، چراغانی كردند و آتش بازی و شلیك بهعمل آمد. روز سیزدهم، موكب همایونی از دوشانتپه به دار الخلافه تشریف آورده؛ در تالار مباركهی شمس العماره به سلام نشسته. عموم رجال دولت و اهل نظام و اهل قلم صف بربستند؛ بندگان اقدس همایون به هریك مباركباد فرمودند. شاهزاده یمین السلطان، ایلخانی قاجار، به رسم مقرر در سلام عام شرف مخاطبت خاص داشتند. سایر مراسم عید، از قرائت خطبه و انشاء قصیده و شلیك توپ، بهعمل آمد. (افضل التواریخ، ص 389)
در كل به نظر می رسد، در دوره ناصری، این گونه مراسم ها، به صورت مؤكد با شكوه برگزار می شده و شاه هم در این باره اصرار داشته است. در همین سال، باز در باره عید ولادت رسول (ص) هم آمده است: «و عید مولود حضرت خاتم الانبیاء را به تكریم و تعظیم حقگزاری كردند و گرامی داشتند». (10/8675).
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب