خبرگزاری مهر؛ گروه دانش و فناوری- معصومه بخشی پور: همه ساله كشورهای عضو اتحادیه جهانی مخابرات از ۴ تا ۱۰ اكتبر (۱۲ تا ۱۸ مهرماه) در هفته ای كه به نام «هفته جهانی فضا» نامگذاری شده راهكارهای جدیدی را برای بهره گیری از علم فضا به نمایش می گذارند و براین باورند كه هر كس از هر كجای جهان می تواند یك رویداد جهانی هفته فضا، ایجاد كند.علت انتخاب این روزها به عنوان هفته جهانی فضا دو نقطه عطف در تلاش بشر برای دستیابی به فضا است. گام نخست پیشرفت بشر در ۴ اكتبر ۱۹۵۷ با پرتاب نخستین ماهواره ساخت بشر یعنی «اسپوتنیك یك» آغاز شد و در ۱۰ اكتبر ۱۹۶۷ قوانین مربوط به فعالیت كشورها در فضا با رویكرد صلح آمیز و بشردوستانه به ماه و دیگر اجرام آسمانی به امضا رسید.امسال نیز انجمن هفته جهانی فضا، شعار «كشف جهان های تازه در فضا» را به عنوان شعار هفته جهانی فضا اعلام كرده است تا نشان دهد كه فناوری فضایی تنها پرتاب موشك و قراردادن ماهواره در كره زمین نیست؛ بلكه بشر با كشف ناشناخته كائنات، می تواند رویاهای دست نیافتنی خود از جهان پیرامونش را به واقعیت تبدیل كند.جهان های تازه در فضا را كشف كنیمهرسال انجمن هفته جهانی فضا (WSWA) موضوعی را برای هفته جهانی فضا (WSW) انتخاب می كند تا تمام فعالیتها و رویدادهای صورت گرفته در جهان در این هفته پیرامون این شعار برنامه ریزی شود. از آنجایی كه امروزه بشر توانسته با استفاده از فناوری های فضایی و علم نجوم، اكتشافات جدیدی از جهان ماورای زمین عرضه كند، موضوع «كشف جهان های تازه در فضا» به عنوان شعار امسال درنظر گرفته شده تا بتوان به بینش عمیق تری از شناسایی اشكال جهان هستی، دست یافت.اهمیت این نامگذاری از این جهت است كه ظرفیت كاووشی بشر نامحدود بوده و كشف ناشناخته های كائنات، موجب شناخت جهان پیرامون ما می شود. این موضوع همچنین نشان می دهد كه ظرفیت اكتشافات ما پایانی ندارد و آسمان محدودیتی برای خیل عظیم مشتاقان كشفیات فضایی ایجاد نمی كند.
امسال موضوع هفته جهانی فضا یك موضوع رو به جلو و از نوع ماموریتهای زیست نجومی است كه به نظر می رسد برای الهام بخشیدن به جهان طرح شده است.از جمله ماموریتهای زیست نجومی برای اكتشاف فضا می توان به پروژه New Horizons به عنوان اولین مأموریت ناسا به پلوتو و كمربند كوئیپر اشاره كرد. از سوی دیگر فضاپیمای چند منظوره لاكهید مارتین به عنوان اولین فضاپیمای ناسا كه برای تسهیل اكتشاف جهان های تازه در اعماق فضا برای دراز مدت طراحی شد، از جمله این ماموریتها است.همچنان نیز تلاش بازیگران جدید فضایی از جمله اسپیس ایكس ( Space X ) برای فراهم كردن امكان سكونت انسان در سیاره های دیگر نظیر مریخ از جمله اقداماتی است كه بشر برای اكتشاف و استفاده از منابع فرازمینی به كار گرفته است.مسئولان انجمن هفته جهانی فضا معتقدند كه موضوع «كشف جهان های تاره در فضا»، مشاجراتی را در خصوص اكتشافات آینده ما، چه روی ماه، مریخ یا حتی فراتر از آن ایجاد خواهد كرد و این موضوع الهام بخش سازمان دهندگان رویدادهای فضایی در جهان خواهد شد تا رویدادهای مهیج اكتشافات فضایی را در مدارس، دانشگاهها، مراكز علمی، افلاك نماها، باشگاههای نجوم، شركتها و حتی موزه ها ساماندهی كنند.فعالیتهای اكتشافی ایران مطابق با اهداف كلان ملی مانند اغلب كشورها در كشور ما موضوع گسترش اكتشافات فضایی در سند جامع توسعه هوافضای كشور به عنوان اولویت قرار گرفته است. به نحوی كه در اهداف كلان این سند بر لزوم شناخت عظمت و نظم حاكم بر جهان و آسمان ها از طریق گسترش علوم و فناوریها و اكتشافات فضایی تاكید شده است.از سوی دیگر دستیابی به فناوری لازم برای مشاهده زمین با دقت زیر ۱۰ متر و نیز استفاده از دستاوردهای فضایی در شناخت كیهان و توسعه اختر فیزیك و نجوم از دیگر اهداف كلان مرتبط با اكتشاف در فضا است.محمدهمایون صدر معاون سازمان فضایی ایران در گفتگو با خبرنگار مهر، در مورد اقداماتی كه برای رسیدن به اهداف كلان ملی در حوزه اكتشافات فضایی در دست انجام است، گفت: در واحد نجوم سازمان فضایی ایران، پروژه های مختلفی در بخش اكتشافات فضایی تعریف شده كه شامل پروژه بین المللی سیستم زمین پایه پایش اپتیكی اجرام فضایی (اپوسوس) ، هوشمند سازی رصدخانه فضایی ماهدشت و شبكه سازی رصدخانه های اپتیكی كشور است.وی از اجرای پروژه اپوسوس برای شناسایی پسماندهای فضایی، اتوماسیون كردن رصدخانه های كشور برای سرویس دهی به یكدیگر و به كاربران و نیز حمایت از پروژه های رصدی در كشور نام برد و ادامه داد : هم اكنون مركز فیزیك نظری در حال اجرای پروژه تلسكوپ ملی است كه سازمان فضایی ایران نیز آمادگی همكاری در آن را دارد.صدر با بیان اینكه هنوز كاوشگری كه بخواهیم آن را به خارج از كره زمین و به سیاره دیگری بفرستیم تا برای ما اطلاعات بیاورد ، نداریم، افزود: اگرچه پروژه های اكتشافی هنوز در اولویت قرار ندارند اما به صورت مطالعاتی پروژه هایی در دانشگاهها مطرح و در حال كار است.
معاون سازمان فضایی ایران در مورد كاوشگر حامل محموله زیستی گفت: آن پروژه یك كاوشگر فضایی بود كه محموله زیستی را در فاصله ۱۲۰ كیلومتری از سطح زمین هدایت كرد و بازگرداند. این پروژه همچنان در كشور در حال پیگیری و در دستور كار پژوهشگاه هوافضا برای به روزرسانی، قرار دارد. این پروژه یك فعالیت تحقیقاتی فضایی است و ارتباطی به كاوشگر نجومی ندارد.وی با بیان اینكه شعار امسال هفته جهانی فضا درباره اكتشاف، این هشدار را به كشورها می دهد و آنها را تشویق می كند كه برای شناخت كائنات برنامه داشته باشند، اظهار داشت: با استفاده از اكتشافات فضایی می توان دانست كه در فضای خارج از جو می توان به چه اطلاعاتی دست یافت.ایران در میان ۳ كشور دارای رصدخانه پسماندهای فضاییدكتر صدر با اشاره به اینكه رصدخانه پسماندهای فضایی تا عمق هزار كیلومتری و سامانه پایش كره زمین در مركز فضایی ماهدشت از جمله اقدامات انجام شده در این رابطه است گفت: هم اكنون ۸ تلسكوپ فضایی در كشور، درحال رصد اجرام فضایی و پسماندهای فضایی هستند.وی افزود: اما سیستم تلسكوپ اپتیكی اپوسوس رصدخانه ای است كه اجازه می دهد تمام اجرام در هزار كیلومتری اطراف زمین شناسایی و مدار آن به ثبت برسد.معاون سازمان فضایی ایران در تشریح پروژه تلسكوپ اپتیكی اپوسوس می گوید: این پروژه با هدف آشكارسازی، ردیابی و شناسایی مصنوعات فضایی كه به دور زمین می چرخند انجام می گیرد كه در دو فاز شامل ایجاد شبكه ای با هدف ردیابی اشیاء و پسماندهای فضایی در مدار لئو(LEO )، تهیه امكانات جدید و گسترش توانایی برای ردیابی اشیا و پسماندهای فضایی در مدار ژئو (GEO ) و مئو (MEO ) برای مقاصد صلح آمیز است.معاون سازمان فضایی ایران با بیان اینكه این رصدگر قادر است به آسانی نشانه روی تیوپ تلسكوپ به سوی اجرام فضایی را كنترل كرده و ردیابی اتوماتیك انجام دهد می افزاید: الگوریتم پیش پردازش ها در این سیستم به گونه ای تعبیه شده كه پس از رصد، موقعیت جرم رصد شده را به صورت اتوماتیك محاسبه كرده و نتیجه آن را از طریق اینترنت، به مركز داده رصد سازمان همكاریهای فضایی آسیا – اقیانوسیه (اپسكو) ارسال می كند.به گفته وی از جمله اهداف این پروژه، تبدیل شدن به شبكه جهانی پایش فضا و ایجاد سرویس هشدار دهنده زودهنگام است كه هم اكنون ۳ رصدخانه برای این موضوع در ایران، پرو و پاكستان این سیستم را به سفارش اپسكو نصب كرده و اطلاعاتشان تقسیم و به اشتراك گذاشته می شود.صدر با بیان اینكه اكثر اجرامی كه شناسایی می شوند پسماندهای فضایی هستند كه برای پرتاب ماهواره ها و نیز كره زمین خطراتی ایجاد می كنند، گفت: از طریق این تلسكوپ اپتیكی، این اجرام قابل شناسایی خواهند بود.وی با اشاره به اینكه تلسكوپ در دو نوع راداری و اپتیكی برای شناسایی اجرام كاربرد دارد، افزود: در رصدخانه فضایی ماهدشت، تلسكوپ اپتیكی با هدف شناسایی پسماندهای فضایی راه اندازی شده و هم اكنون كاربردی است.صدر گفت: رصد و شناسایی پسماندهای فضایی تنها مختص كشورهایی كه دارای زباله های فضایی هستند نیست. البته كشور ما نیز دارای پسماندهای فضایی است. چرا كه هر پرتابی كه انجام می شود می تواند پسماند فضایی داشته باشد. اما شناسایی و رصد پسماندهای فضایی از طریق این سیستم، ارتباطی به این موضوع ندارد كه این زباله ها از طرف ایران و یا سایر كشورها و یا سایر پرتابها ایجاد شده باشد.معاون سازمان فضایی ایران با بیان اینكه این پسماندها اطراف كره زمین در حال چرخش هستند و می توانند برای هر ماهواره ای كه بخواهد پرتاب و در مدار قرار گیرد مخاطراتی ایجاد كنند، ادامه داد: تلسكوپ اپتیكی یك پروژه بین المللی از سوی اپسكو است كه در ایران فعال و درحال استفاده است.ورود ایران به عرصه اكتشافات فضایی با دوربین های فضاییمعاون سازمان فضایی ایران با بیان اینكه در زمینه اكتشافات فضایی در حال حاضر برنامه هایی روی كاغذ تدوین شده اما هنوز برنامه ای به صورت اجرایی در این بخش به اجرا گذاشته نشده است، به مهر گفت: موضوع اكتشافات فضایی در اولویت برنامه های فضایی كشور نیست.البته این به معنای بی اهمیت بودن این موضوع نیست؛ بلكه موضوع این است كه برنامه های زیادی هنوز باید به اجرا گذاشته شود كه اكتشاف در اولویت نخست قرار ندارد.
وی با اشاره به توانمندی كشور از نظر دانش فنی اكتشافات فضایی خاطرنشان كرد: بخشی از این موضوع در دانشكده های علم نجوم در كشور حال انجام است. به نحوی كه هم اكنون توسعه دوربین های فضایی كه بتوان با آن به آسمان دور نگاه كرد و توسعه كیفیت این دوربینها در دستور كار قرار دارد.صدر با بیان اینكه این دوربین ها با نام دوربینهای تلسكوپی و یا تلسكوپ فضایی شناخته می شوند، افزود: تكنولوژی ساخت این نوع دوربین در كشور در حال توسعه است.وی در پاسخ به این سوال كه سالهای پیش از این، طرحی برای ساخت تلسكوپی مشابه تلسكوپ «كپلر» مطرح شده بود، اظهار داشت: دراین زمینه نمی توانم نظر بدهم. چرا كه این هدف، چیزی نیست كه به این زودی بتوان به آن رسید. چرا كه تكنولوژی تلسكوپ فضایی یا به عبارتی دوربینی كه بتواند از دوردست به فضا نگاه كند، چون در تمام زمینه های دیگر هم مورد استفاده است، در كشور درحال توسعه است.معاون سازمان فضایی یادآورد شد: اما اینكه بتوانیم دوربینی را در یك ماهواره ای قرار دهیم و به فضا بفرستیم فعلا در ماهواره هایی كه در دست برنامه ریزی مصوب شورای عالی فضایی داریم، دیده نمی شود و فعلا قرار نیست ما تلسكوپی را روی ماهواره قرار دهیم.صدر تاكید كرد: در حال حاضر تكنولوژی دوربین ها و تلسكوپ فضایی در حد مطالعه و كار است و اما از توسعه تكنولوژی تا ساخت آن، به طور قطع نیازمند زمان هستیم.